قرارداد هوشمند چیست؟ همه چیز در مورد smart contract1 min read
بلاک‌چین و هوش مصنوعی در حال متحول کردن جهان ما هستند. این فناوری‌های نو به همراه خود مفاهیم جدیدی مانند قراردادهای هوشمند را وارد زندگی ما می‌کنند. درصورتی‌که با این مفاهیم و کاربردهای آن آشنا نباشیم به‌تدریج سواد اولیه زندگی را از دست خواهیم داد و ممکن است طی سال‌های آینده نتوانیم حتی ساده‌ترین کارهای روزمره خود را پیش ببریم.
بنابراین، به نظر می‌رسد آشنایی با این مفاهیم و شناخت آنها نه‌تنها در دنیای ارزهای دیجیتال ضروری است، بلکه می‌تواند ما را شهروند عصر جدید نگه دارد و باعث شود تحلیل صحیح‌تری از امکانات زندگی جدید و نقاط ضعف و قوت آن داشته باشیم. در این مقاله تلاش می‌کنیم قرارداد هوشمند را به زبان ساده توضیح دهیم و موارد استفاده و نقاط قوت و ضعف آن را با هم بررسی کنیم. در ادامه با ما همراه باشید.
قرارداد هوشمند یا Smart Contract چیست؟
هر جای زندگی شغلی و اجتماعی‌مان را که نگاه کنیم ردی از قراردادهای دوجانبه یا چند‌جانبه را می‌بینیم. در قراردادها معمولاً توافق می‌کنیم با وقوع یک شرط همگی به نتیجه‌ای پایبند باشیم. مثلاً درصورتی‌که شهریه کلاس زبان را بدهیم می‌توانیم در کلاس شرکت کنیم، یا در صورتی که مشتری قیمت نوشته‌شده روی کالایی را بپردازد، کالا به او تعلق می‌گیرد دیگر مواردی از این قبیل.
قراردادهای هوشمند معمولاً به شکل یک برنامه کامپیوتری یا اصطلاحاً کد هستند که بر روی بلاک‌چین قرار می‌گیرند و درست مانند قراردادها در زندگی واقعی با وقوع یک شرط، عمل متقابل را انجام می‌دهند. تفاوت قراردادهای هوشمند با قراردادهای معمول این است که این فرایند کاملاً به‌صورت خودکار انجام می‌شود و نیاز به هیچ واسطه‌ای در این میان وجود ندارد. در مثال قرارداد شرکت در کلاس زبان یا خرید کالا معمولاً نیاز به واسطه‌ای مانند کارمند دفتری مؤسسه زبان یا مغازه‌دار داشتیم، اما در قراردادهای هوشمند هیچ واسطه متمرکزی وجود ندارد و همه چیز به‌صورت اتوماتیک و به شکل فوری و بدون اتلاف وقت انجام می‌شود.
قرارداد هوشمند قراردادهایی هستند که به‌صورت خودکار اجرا می‌شوند و مفاد توافق میان خریدار و فروشنده به‌صورت مستقیم در کد برنامه قرار گرفته است. استفاده از قراردادهای هوشمند باعث می‌شود قراردادها قابل‌ردیابی، شفاف و برگشت‌ناپذیر شوند. نیک زابو مهندس ارشد رایانه آمریکایی که در سال ۱۹۹۸ واحد پولی مجازی به نام بیت‌گولد را ایجاد کرد می‌گوید: «قرارداد هوشمند نوعی تراکنش رایانه‌ای است که شرایط وقوع قرارداد را اجرا میکند.»
قرارداد هوشمند چه‌طور کار میکند؟
قرارداد هوشمند نوعی برنامه است که منطق قرارداد یا تراکنش را به‌صورت یک کد روی ماشین مجازی بلاک‌چین ذخیره میکند.
مراحل کار قرارداد هوشمند به این صورت است:
گام اول: تیم‌های کسب‌وکار با تیم توسعه نرم‌افزار همکاری می‌کنند تا ضوابطی را برای کارکرد صحیح قرارداد هوشمند در پاسخ به یک رویداد یا شرایط خاص مشخص کنند.
گام دوم: شرایطی مانند تأیید پرداخت، رسید حمل کالا یا خواندن یک معیار کاربردی به‌عنوان شرط وقوع قرارداد، نمونه‌هایی از رویدادی است که باید برای اجرای قرارداد اتفاق بیفتد.
گام سوم: کارکردهای پیچیده‌تری مانند تعیین ارزش ابزار مشتقه مالی یا آزادسازی خودکار مبلغ پرداختی بیمه می‌تواند با استفاده از منطق برنامه‌نویسی پیچیده‌تری به کد تبدیل شود.
گام چهارم: در این مرحله برنامه‌نویسان از یک سکو یا زبان برنامه‌نویسی مشخص برای نوشتن قرارداد هوشمند استفاده می‌کنند تا منطق موردنظر را به کد تبدیل کنند و کارکرد صحیح آن را آزمایش کنند. پس از نوشته شدن کد، برنامه به تیم جداگانه‌ای فرستاده می‌شود تا تست‌های امنیتی روی آن انجام شود.
گام پنجم: برای تست امنیت ممکن است یک تیم داخلی یا شرکتی بیرونی و متخصص کار امنیتی بر روی قراردادهای هوشمند انتخاب شود.
گام ششم: پس از تأیید امنیتی قرارداد هوشمند بر روی بلاک‌چین قرار می‌گیرد.
گام هفتم: قرارداد هوشمند به شکلی تنظیم می‌شود تا منتظر به‌روزرسانی رویداد از سوی یک «اوراکل» شود. اوراکل منبعی امن و رمزگذاری‌شده برای رساندن داده از محیط بیرون به محیط داخل بلاک‌چین است.
گام هشتم: زمانی که شرط وقوع یعنی رویدادهای مشخص شده به‌عنوان شرایط اجرای قرارداد محقق شد و از طریق اوراکل (واسطه محیط بیرون و درون بلاک‌چین) به قرارداد هوشمند اطلاع داده شد، قرارداد هوشمند اجرا می‌شود.
مشهورترین پلتفرمهای میزبان قرارداد هوشمند
مشهورترین پلتفرمهای میزبان قراردادهای هوشمند عبارت‌اند از:
مزایای استفاده از قرارداد هوشمند چیست؟
استفاده از قرارداد هوشمند مزایای بسیاری برای ما دارد که برخی از مهم‌ترین موارد آن را در زیر بررسی می‌کنیم.
افزایش دقت، سرعت و بازدهی
- قرارداد هوشمند بلافاصله و بدون هیچ تأخیری بعد از محقق‌شدن شرط اجرا می‌شود.
- چون قرارداد هوشمند دیجیتال است و به‌صورت خودکار انجام می‌شود، بروکراسی و کاغذبازی‌ها حذف می‌شود و رضایت طرفین قرارداد جلب می‌شود.
- در قراردادهای معمول به‌خاطر پرکردن فیلدها و نوشتن موارد قرارداد به‌صورت دستی خطاهای زیادی ممکن است رخ دهد و بعدا‌ً باید تصحیح شود که در قرارداد هوشمند چنین چیزی وجود ندارد و زمانی صرف آن نمی‌شود.
قابلیت اعتماد و شفافیت
- نگرانی از وقوع رشوه و فسادهای رایج رفع می‌شود؛ چون در قراردادهای هوشمند هیچ شخص واسطی وجود ندارد.
- صورت رمزگذاری‌شده تراکنش‌های انجام‌شده میان طرفین قرارداد تبادل می‌شود و کاملاً به آن دسترسی دارند.
امنیت
- صورت تراکنش‌های بلاک‌چین رمزگذاری می‌شود، بنابراین هک‌کردن آن بسیار مشکل است.
- هر داده ورودی بر روی دفترکل توزیع‌شده (صورت تراکنش‌های بلاک‌چین) به داده‌های قبل و بعد خود متصل است، بنابراین هکرها برای تغییر یک ورودی باید همه زنجیره تراکنش‌ها را تغییر دهند که کاری بسیار مشکل خواهد بود.
صرفه‌جویی
قرارداد هوشمند نیاز به‌واسطه برای انجام تراکنش‌ها و قراردادها را از بین می‌برد. علاوه بر این تأخیر زمانی و کارمزدهای معمول در تراکنش‌ها نیز حذف می‌شود.
معایب و محدودیت‌های قرارداد هوشمند چیست؟
درست است که قراردادهای هوشمند به‌صورت کد هستند و خودکار اجرا می‌شوند، اما باید توجه داشت که این کدها به‌وسیله انسان نوشته شده‌اند، بنابراین از خطاهای انسانی مصون نیستند و ممکن است از هکرها بتوانند از ضعف موجود در این کدها استفاده کنند و عملیات خرابکارانه خود را بر روی قراردادهای هوشمند انجام دهند.
معمولاً قراردادهای هوشمند به شکلی کدنویسی می‌شوند که کد آنها پس از اجرا قابل‌تغییر نیست. با درنظرگرفتن خطاهای احتمالی انسانی و نقاط ضعف در کدنویسی این عدم امکان تغییر در کدها می‌تواند در مواردی دردسرساز شود و امکان اصلاح خطاهای شناسایی شده را از تیم فنی بلاک‌چین بگیرد.
قراردادهای هوشمند امکان برقراری ارتباط مستقیم با داده‌های جهان خارج را ندارند. به‌عنوان‌مثال شما نمی‌توانید از یک قرارداد هوشمند انتظار داشته باشید که قیمت نمادهای بورسی را به‌صورت مستقیم از وب‌سایت شرکت بورس بخواند. در حال حاضر این مسئله با استفاده از اوراکل‌ها مرتفع می‌شود. اوراکل‌ها داده‌های جهان بیرون را می‌گیرند و با استانداردهای بلاک‌چین و قرارداد هوشمند هماهنگ می‌کنند و سپس آن را به‌عنوان ورودی به قرارداد هوشمند می‌دهند که تا حدی این مشکل را بر طرف کرده‌اند.
قراردادهای هوشمند مشکل مقیاس‌پذیری را از پلتفرمهای بلاک‌چین میزبان خود به ارث می‌برند. همان‌طور که می‌دانیم بسیاری از بلاک‌چین‌های مطرح همچون بیت‌کوین و تا حدی اتریوم از مشکل مقیاس‌پذیری رنج می‌برده‌اند که به‌تدریج بلا‌ک‌چین‌ها با استفاده از فناوری‌های جدیدی همچون استفاده از فناوری‌های لایه دوم به دنبال حل این مشکل هستند.
موارد استفاده قراردادهای هوشمند کدام است؟
موارد استفاده قراردادهای هوشمند بسیار گسترده است و از استفاده‌های ساده تا بسیار پیچیده را در بر می‌گیرد. قرارداد هوشمند می‌تواند در طیف گسترده‌ای از کاربردها از تراکنش‌های ساده اقتصادی مانند جابه‌جایی پول از نقطه «الف» به نقطه «ب» گرفته تا مدیریت دسترسی هوشمند در اقتصاد اشتراکی مورداستفاده قرار گیرد.
قراردادهای هوشمند این قابلیت را دارند که در صنایع مختلفی انقلاب ایجاد کنند و آنها را دگرگون کنند. برخی از صنایعی که قرارداد هوشمند می‌تواند تحول عظیمی در آنها ایجاد کند و جزء موارد استفاده آن هستند عبارت‌اند از: بانکداری، دولت الکترونیک، ارتباطات راه دور، کسب‌وکارهای مربوط به موسیقی، هنر، آموزش و بسیاری صنایع دیگر.
نمونه‌های واقعی از استفاده قراردادهای هوشمند
کاربرد قرارداد هوشمند در هویت دیجیتال
اطلاعات در اینترنت به منزله نقدینگی است. شرکت‌ها از دانستن تمایلات و علاقه‌مندی‌های مردم سود می‌برند اما مردم معمولاً کنترلی بر هویت دیجیتال خود و انتقال آن به شرکت‌ها ندارند و سودی هم از این کار نمی‌برند. با قراردادهای هوشمند مردم می‌توانند بر هویت دیجیتال خود کنترل بیشتری داشته باشند.
در آینده مبتنی بر بلاک‌چین، هویت افراد به‌صورت توکن‌‌هایی (مشابه ارزهای دیجیتال) درمی‌آید. در بهترین حالت هویت هر شخص بر روی یک بلاک‌چین غیرمتمرکز قرار می‌گیرد که این مسئله باعث می‌شود امنیت و ایمنی خوبی نسبت به افرادی با قصد کلاهبرداری پیدا کند. آنگاه اگر کاربری بخواهد در رسانه‌های اجتماعی عضو شود یا مثلاً اسنادی را برای گرفتن وام به بانک انتقال دهد می‌تواند از این هویت دیجیتال استفاده کند و بر فرایند تراکنش تسلط داشته باشد.
در شبکه‌های اجتماعی هیچ واسطی شبکه را کنترل نمی‌کند. در عوض کاربر تصمیم می‌گیرد که چه اطلاعاتی را به‌صورت عمومی منتشر کند و چه بخشی از اطلاعات خود را خصوصی نگه دارد.
کارهای بانک هم به همین صورت است. ارتباط تنها از طریق ارسال اسناد موردنیاز و ضروری اتفاق می‌افتد. دیگر مؤسسه نمی‌تواند ایمیل شما را ذخیره کند و به شرکت‌های اعتباری یا دیگر افراد بفروشد. تمام اطلاعات هویتی شما کاملاً تحت کنترل خودتان خواهد بود.
کاربرد قرارداد هوشمند در املاک و مستغلات
در جهان سنتی فعلی دفاتر املاک یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر اما ناخوشایند هستند. اگر بخواهید خانه یا زمینی خریدوفروش کنید هیچ چاره‌ای ندارید مگر اینکه با املاکی‌ها کار کنید تا قراردادها را برای شما تنظیم کنند و کارهای اداری مربوطه را انجام دهند و در این میان باید هزینه‌ای کلان را هم به این افراد بپردازید.
قرارداد هوشمند می‌تواند جایگزین دفاتر املاک شود و فرایند انتقال ملک از فروشنده به خریدار را به‌صورت کاملاً امن به انجام برساند. اینجاست که بیشتر مشکلاتی که با املاکی‌ها دارید از بین می‌رود و شک و شبهه‌ای در خریدوفروش باقی نمی‌ماند.
فرض کنید که سند خانه شما به توکنی بر روی بلاک‌چین اتریوم تبدیل شود. اگر بخواهید خانه خود را بفروشید، یک قرارداد هوشمند را با خریدار ایجاد می‌کنید. این قرارداد سند را گرو نگه می‌دارد تا زمانی که خریدار وجه خرید خانه را به‌صورت کامل پرداخت کند. آنگاه، توکن سند را برای خریدار آزاد میکند.
در این صورت همه طرف‌ها برنده خواهند بود. فروشنده لازم نیست پولی به‌واسطه بپردازد و از این طریق سود می‌برد. خریدار هم بدون صرف وقت زیاد و بلافاصله خانه را تحویل می‌گیرد و مراحل اضافه کار حذف می‌شود و او هم لازم نیست سهمی به واسطه‌ای بپردازد.
کاربرد قرارداد هوشمند در بیمه
بیمه هم یکی از مواردی است که می‌تواند نفع خوبی از قرارداد هوشمند ببرد. زمانی که فرد بیمه‌ای می‌خرد وارد یک قرارداد هوشمند با شرکت بیمه می‌شود. تمام موارد قرارداد بیمه در قرارداد هوشمند نوشته می‌شود که کاربر می‌تواند آن را بخواند و در صورت موافقت امضا کند.
قرارداد باز می‌ماند تا زمانی که کاربر به آن نیاز پیدا کند. آنگاه کاربر فرم‌های موردنیاز برای تأیید پرداخت بیمه را آپلود میکند و مبلغ بیمه برای او آزاد می‌شود. این نوع از قرارداد هوشمند نیاز به ارتباط با اشخاص واسطه و گروه بیمه را از بین می‌برد. گرچه هنوز لازم است که کاربر برخی فرم‌ها را پر کند تا موارد موردنیاز را فراهم کند، کارهای بعدی و پرداخت مبلغ بیمه تقریباً فوری انجام می‌شود.
کاربرد قرارداد هوشمند در زنجیره تأمین
یکی از پرطرفدارترین کاربردهای قرارداد هوشمند و فناوری بلاک‌چین در زنجیره تأمین است.
فروشگاه‌های خرده‌فروشی، انبارها، کشاورزان و … همگی جایگاه ویژه خود را در زنجیره تأمین دارند. با پیچیده‌تر شدن شاخه‌های مختلف زنجیره تأمین، پیگیری حصول کالا و همین‌طور انجام پرداخت‌ها در زنجیره تأمین برای شرکت‌ها سخت‌تر شده است. قرارداد هوشمند می‌تواند همه بخش‌های زنجیره تأمین را خودکار کرده، پرداخت‌ها را انجام دهد و از این طریق بازدهی و رسیدگی در زنجیره تأمین را افزایش دهد.
به‌عنوان‌مثال، فرض کنید یک فروشگاه خرده‌فروشی منتظر دریافت بار سیب از قاره‌ای دیگر است. این فروشگاه مبلغ مربوط به مقدار مشخصی سیب را پرداخت کرده است و انتظار دارد که دقیقاً همان مقدار سیب دریافت کند. اما خطاهای انسانی می‌تواند باعث مشکل شود. ممکن است در میانه مسیر کارکنان مقداری از سیب‌ها را به‌اشتباه بارگیری کرده باشند یا حتی بخشی از آن را دزدیده باشند یا اشتباه و اشکال دیگری پیش آورده باشند. اگر اشتباه یا خطای این‌چنینی در بخشی از زنجیره تأمین رخ دهد کل زنجیره به مشکل بر می‌خورد، و تا زمانی که بار به فروشگاه برسد معلوم نیست کجای کار اشتباه و مشکل رخ‌داده است.
با قرارداد هوشمند، فروشگاه خرده‌فروشی می‌تواند در هر گام از حمل بار بررسی و بازبینی انجام دهد. گرچه چنین بازرسی‌هایی در زنجیره تأمین‌های معمول هم وجود دارد، اما به‌صورت دستی انجام می‌شود. معمولاً یک عامل انسانی بارها را شمارش میکند و موارد ورودی را ثبت میکند. افراد ممکن است دروغ بگویند یا برخی از محصولات را خودشان بردارند و ادعا کنند در بین راه گم شده است. دزدی در زنجیره تأمین مشکل بزرگی است که در سال ۳۵ میلیون دلار در آمریکا خسارت به بار می‌آورد.
تفاوت زنجیره تأمین هوشمند با زنجیره تأمین‌های معمول جنبه عدم نیاز به اعتماد است. فروشگاه می‌تواند قرارداد هوشمند را جوری تنظیم کند که پرداخت تا زمانی که بار به‌صورت کامل دریافت نشده است آزاد نشود. هیچ راهی برای گمراه‌کردن این سیستم وجود ندارد؛ بنابراین طرفین با دقت بیشتری کار خود را انجام خواهند داد و از محصول مراقبت خواهند کرد. پرداخت وجه هم بلافاصله پس از دریافت محصول انجام می‌شود که انگیزه خوبی برای تحویل محصول به شکل صحیح خواهد بود.
فروشگاه می‌تواند پیگیری کند که کدام قراردادهای هوشمند به‌درستی تأمین نشده‌اند و دیگر با آن طرف قرارداد کار نکند. همچنین می‌توان باتوجه‌به اطلاعات استخراج‌شده از قراردادهای هوشمند سیستم رتبه‌دهی جدیدی برای تأمین‌کنندگان تشکیل داد و از معتبرترین آنها خرید کرد.
سخن پایانی
در این مقاله با مفهوم قرارداد هوشمند و کاربردها، مزایا و محدودیت‌های آن آشنا شدیم و برخی از مهم‌ترین موارد استفاده آن را بررسی کردیم. آشنایی با قراردادهای هوشمند ضرورت زندگی آینده ما خواهد بود و علاوه بر بازار ارزهای دیجیتال می‌تواند تمامی جنبه‌های زندگی ما را تحت‌تأثیر قرار دهد. شما چه کاربردهای دیگری برای قراردادهای هوشمند می‌شناسید؟
منابع:
