اگر در هفته‌های اخیر اخبار ارز دیجیتال را دنبال کرده باشید، احتمالاً اصطلاح «جمعه سیاه کریپتو» (Crypto Black Friday) را شنیده‌اید. این عبارت به سقوط ناگهانی و وحشتناک بازار در ۱۱ اکتبر ۲۰۲۵ اشاره دارد؛ روزی که در آن حدود ۱۹ تا ۲۰ میلیارد دلار سرمایه از پوزیشن‌های اهرمی (Leveraged Positions) لیکویید شد و بیش از ۱.۶ میلیون معامله‌گر دارایی خود را از دست دادند.

اما این سقوط دقیقاً چرا رخ داد؟ آیا فقط یک وحشت در بازار بود یا داستانی پیچیده‌تر در پشت پرده جریان داشت؟ در این مقاله به زبان ساده توضیح می‌دهیم که در آن روز چه اتفاقی افتاد و چرا این رویداد با سقوط‌های قبلی بازار تفاوت داشت.

بخش ۱: جرقه اولیه: چیزی که همه فکر می‌کردند دلیل سقوط بود

در ساعات اولیه سقوط، همه چیز شبیه به یک واکنش عادی بازار به اخبار بد جهانی (اقتصاد کلان) به نظر می‌رسید.

ماجرا از یک خبر سیاسی شروع شد: دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، اعلام کرد که تعرفهٔ ۱۰۰ درصدی بر تمام کالاهای وارداتی از چین اعمال می‌کند. این خبر به معنای آغاز یک جنگ تجاری تمام عیار بود. بلافاصله، بازارهای سنتی مانند S&P 500 سقوط کردند و بازار کریپتو نیز به دنبال آن ریخت. بیت ‌کوین که در روزهای خوب «Uptober» (اکتبر صعودی) بالای ۱۲۱,۰۰۰ دلار معامله می‌شد، به شدت سقوط کرد.

در نگاه اول، این یک فروش وحشت‌زده (Panic Sell) کلاسیک بود. اما این فقط نیمی از داستان بود.

قورباغه‌ات رو قورت بده! یک بار برای همیشه، ترفندهای تحلیل تکنیکال را یاد بگیرید و یک عمر، حرفه‌ای معامله کنید.

جزئیات بیشتر

بخش ۲: مشکل اصلی: چیزی که واقعاً اتفاق افتاد

تحلیلگران خیلی زود متوجه شدند که شدت این سقوط بسیار بیشتر از یک واکنش ساده به اخبار تعرفه بوده است. مشکل اصلی، یک «شکست فنی فاجعه‌بار» در قلب بزرگترین صرافی ارز دیجیتال جهان، یعنی بایننس (Binance) بود.

بیایید این مفهوم پیچیده را ساده کنیم:

۱. سیستم معیوب «حساب یکپارچه» بایننس

بسیاری از معامله‌گران در بایننس از سیستمی به نام «حساب یکپارچه» (Unified Account) استفاده می‌کنند. در این سیستم، شما می‌توانید دارایی‌های مختلفی (مانند wBETH، USDE یا BnSOL) را به عنوان وثیقه (collateral) بگذارید و با آن معامله کنید.

۲. «اوراکل» یا قیمت‌گذار معیوب

مشکل بزرگ اینجا بود: سیستم بایننس برای اینکه بفهمد وثیقه‌های شما چقدر ارزش دارد، به جای چک کردن میانگین قیمت در همه‌ی صرافی‌ها، فقط قیمت را در بازار اسپات داخلی و کم‌عمق خودش چک می‌کرد.

۳. مارپیچ مرگِ وثیقه‌ها

جدول زیر، مکانیسم دقیق این فاجعه را به صورت مرحله به مرحله نشان می‌دهد:

بخش ۳: تبخیر نقدینگی و نتیجه نهایی

این لیکوییدهای زنجیره‌ای، وحشت را به اوج رساند. در واکنش به این هرج و مرج، «بازارسازان» (Market Makers) – شرکت‌های بزرگی که وظیفهٔ تأمین نقدینگی را دارند – به طور کامل از بازار عقب‌نشینی کردند.

این اقدام باعث «تبخیر نقدینگی» شد. وقتی نقدینگی نباشد، یعنی خریداری وجود ندارد و هر فروش کوچکی می‌تواند قیمت را کیلومترها جابجا کند.

نتیجه: ۱۹ تا ۲۰ میلیارد دلار لیکوییدیشن، فلج شدن بازار، و بحران اعتماد بی‌سابقه به صرافی‌های بزرگ جهان.

خلاصه: چرا «جمعه سیاه» مهم است؟

«جمعه سیاه کریپتو» فقط یک سقوط قیمت نبود؛ بلکه یک بحران زیرساختی بود. این رویداد به همه نشان داد که ریسک‌های فنی پنهان در پلتفرم‌های متمرکز بزرگ (مانند نحوهٔ قیمت‌گذاری وثیقه‌ها در بایننس) می‌تواند به همان اندازه یا حتی خطرناک‌تر از اخبار بد سیاسی و اقتصادی باشد.

در واقع، بایننس با پذیرش این مشکل فنی، یک بستهٔ کمکی ۴۰۰ میلیون دلاری برای جبران خسارت کاربران آسیب‌دیده اختصاص داد؛ اقدامی که خود گواهی بر این بود که مشکل، فراتر از یک نوسان عادی بازار بوده است.

پرسش‌های متداول (FAQ)

۱. «جمعه سیاه کریپتو» چه روزی بود و چه اتفاقی افتاد؟

این اصطلاح به سقوط ناگهانی و شدید بازار در ۱۱ اکتبر ۲۰۲۵ اشاره دارد که در آن ۱۹ تا ۲۰ میلیارد دلار از موقعیت‌های اهرمی به دلیل یک نقص فنی بزرگ در سیستم اوراکل بایننس لیکویید شد.

۲. آیا سقوط فقط به خاطر تعرفه‌های ترامپ بود؟

خیر. تهدید تعرفهٔ ترامپ فقط جرقهٔ اولیه بود. دلایل بعدی فاجعه، یک مشکل فنی داخلی در صرافی بایننس بود که باعث ارزش‌گذاری اشتباه وثیقه‌ها و لیکوییدیشن زنجیره‌ای شد.

۳. واکنش بایننس به این فاجعه چه بود؟

بایننس با پذیرش نقص فنی، یک بستهٔ کمکی ۴۰۰ میلیون دلاری برای جبران خسارت کاربرانی که به طور ناعادلانه در این لیکویید شده بودند، اختصاص داد اما ریزش کلی بازار را به گردن نگرفت.