بیت ‌کوین از نگاه ادیان بزرگ جهان: حلال، حرام یا یک ابزار مالی خنثی؟

از زمان اختراع پول، ادیان بزرگ جهان همواره با تأثیر آن بر اخلاق انسانی، توزیع نابرابر ثروت و کرامت انسانی درگیر بوده‌اند. اکنون، با ظهور نوع جدیدی از پول در قالب ارزهای دیجیتال، سه دین بزرگ ابراهیمی اسلام، مسیحیت و یهودیت در حال مواجهه با این پدیدهٔ نوین و تفسیر آن بر اساس اصول و قوانین خود هستند.

اسلام: مناظره‌ای داغ میان حلال و حرام

در اسلام به دلیل عدم وجود یک مرجعیت دینی واحد مانند پاپ، مناظرهٔ گسترده‌ای میان علما در مورد حلال یا حرام بودن ارزهای دیجیتال در جریان است. اسلام تعاریف دقیقی برای پول مجاز دارد و قوانینی صریح علیه رباخواری وضع کرده است.

دیدگاه‌های مخالف (حرام)

• فقدان ارزش ذاتی: برخی علما معتقدند بیت‌ کوین فاقد ارزش ذاتی است و صرفاً بر اساس نوسانات بازار قیمت‌گذاری می‌شود که این با مفهوم پول در اسلام سازگار نیست.
• نوسان شدید (غرر): نوسانات بالای قیمت، آن را به ابزاری با عدم قطعیت شدید تبدیل می‌کند که در معاملات اسلامی مجاز نیست.
• استفاده در قمار و فعالیت‌های غیرقانونی: پتانسیل استفاده از کریپتو در قمار (میسر) و فعالیت‌های حرام، یکی دیگر از دلایل برخی مخالفت‌ها است. به همین دلیل، شورای علمای ملی مالزی در سال ۲۰۲۱ استفاده از کریپتو را ممنوع کرد.

دیدگاه‌های موافق (حلال)

• تمرکز بر پروژهٔ زیربنایی: گروهی دیگر از علما معتقدند تا زمانی که پروژهٔ زیربنایی یک ارز دیجیتال حلال باشد (مثلاً در قمار یا ربا استفاده نشود)، سرمایه‌گذاری در آن نیز حلال است.
• پروژه‌های اسلامی: پروژه‌هایی مانند ISLM Coin بر بستر بلاک‌چین Haqq ایجاد شده‌اند که ادعا می‌کنند کاملاً با اصول مالی اسلامی و شریعت سازگار هستند و از ابزارهایی مانند «اوراکل شریعت» برای تأیید قراردادهای هوشمند استفاده می‌کنند.

پلتفرم‌هایی مانند Practical Islamic Finance (PIF) نیز با ایجاد شاخص‌هایی، ارزهای دیجیتال را از نظر انطباق با شریعت رتبه‌بندی کرده و اکثر ۱۰ ارز برتر را «حلال» طبقه‌بندی کرده‌اند.

مسیحیت: از تردید تا پذیرش به عنوان ابزار خدمت

با وجود ۲.۵ میلیارد مسیحی در جهان، دیدگاه‌ها در این دین بسیار متنوع است.

دیدگاه‌های محتاطانه و مخالف

• کلیسای ارتدکس روسیه: این کلیسا به طور کامل ارزهای دیجیتال را رد کرده و اعلام کرده است که هیچ‌گونه اعانه یا کمکی را در قالب بیت ‌کوین نمی‌پذیرد.
• کلیسای کاتولیک: اگرچه موضع رسمی و مشخصی در مورد کریپتو ندارد، اما همواره نسبت به «پارادایم تکنوکراتیک» که راه‌حل تمام مشکلات را صرفاً در فناوری می‌بیند، هشدار داده است.

دیدگاه‌های موافق

• ابزاری برای جمع‌آوری کمک: برخی کلیساها مانند «کلیسای امید کلرادو» از فناوری توکنیزه‌سازی برای جمع‌آوری کمک‌های مالی و خرید ملک کلیسا استفاده کرده‌اند.
• بیت ‌کوین به عنوان پول اخلاقی‌تر: گروهی از مسیحیان، مانند جردن بوش، بنیان‌گذار پادکست «خدا را برای بیت ‌کوین شکر»، معتقدند که سیستم پولی فعلی (فیات) که به دولت‌ها اجازهٔ چاپ پول بدون پشتوانه را می‌دهد، با اصل «هر چه بکاری، همان را درو می‌کنی» در کتاب مقدس (رساله غلاطیان) در تضاد است. از نظر آن‌ها، بیت ‌کوین به دلیل کمیابی و سختی استخراج، شکل صادقانه‌تر و اخلاقی‌تری از پول است.

یهودیت: بیت‌ کوین پول نیست، یک کالا است

بر اساس قوانین یهودیت (هلاخا)، ارز دیجیتال نمی‌تواند به عنوان «پول» در نظر گرفته شود، زیرا پول چیزی است که توسط یک دولت حاکم به عنوان ارز قانونی کشور تعیین شده باشد.

در عوض، بیت‌ کوین یک «کالا» (Commodity) محسوب می‌شود. این تمایز، پیامدهای حقوقی مهمی دارد، به ویژه در مورد قوانین وام و بهره (ربیت).

• قانون وام: اگر شخصی از شما بیت ‌کوین قرض بگیرد، نباید عیناً همان مقدار بیت‌ک وین را بازگرداند، بلکه باید معادل ارزشی آن در زمان قرض گرفتن را به شما پس دهد. این قانون برای جلوگیری از ربا در شرایطی است که ارزش کالا (بیت ‌کوین) نوسان می‌کند.

خاخام دانیل فریدمن توضیح می‌دهد که از دیدگاه تلمود، هیچ چیز در این دنیا ارزش ذاتی ندارد، چه سیب و پرتقال، چه طلا و نقره و چه دلار. ارزش هر چیز به عرضه، تقاضا و باور جمعی مردم بستگی دارد. او می‌گوید:

«بیت ‌کوین و سایر ارزهای دیجیتال ارزشمند هستند، زیرا تعداد زیادی از مردم در سراسر جهان تصمیم گرفته‌اند که آن‌ها را ارزشمند بدانند.»

پرسش‌های متداول (FAQ)

۱. آیا بیت ‌کوین از نظر اسلام حلال است؟

هیچ پاسخ واحدی وجود ندارد. برخی علما آن را به دلیل نوسان بالا و عدم پشتوانهٔ فیزیکی، حرام می‌دانند. در مقابل، برخی دیگر معتقدند تا زمانی که در فعالیت‌های حرام استفاده نشود و پروژهٔ زیربنایی آن حلال باشد، سرمایه‌گذاری در آن مجاز است.

۲. چرا برخی مسیحیان بیت ‌کوین را اخلاقی‌تر از دلار می‌دانند؟

آن‌ها معتقدند سیستم پولی فیات که به دولت‌ها اجازهٔ چاپ نامحدود پول را می‌دهد، با اصل «هر چه بکاری، درو می‌کنی» در کتاب مقدس مغایرت دارد. در مقابل، بیت‌کوین به دلیل کمیابی و نیاز به صرف انرژی برای استخراج، یک سیستم پولی صادقانه‌تر است.

۳. تفاوت نگاه یهودیت به بیت ‌کوین با سایر ادیان چیست؟

قوانین یهودیت به طور مشخص بیت‌ کوین را نه «پول»، بلکه یک «کالا» طبقه‌بندی می‌کند. این طبقه‌بندی، پیامدهای عملی مهمی دارد، به ویژه در مورد نحوهٔ صحیح قرض دادن و بازپرداخت آن برای جلوگیری از ربا.