چکیده

بسیاری از ما فکر می‌کنیم که پول‌های کاغذی که این روزها در اختیار داریم و با آن‌ها مبادلات مرسوم در سراسر دنیا انجام می‌شود، دارای پشتوانه محکمی مانند طلا هستند. این انگاره ذهنی مدت‌ها پیش اعتبار خود را از دست داده است. در حال حاضر هیچ پشتوانه خاصی برای پول‌های رایجی که این روزها در اختیار عموم مردم دنیا قرار دارد، وجود ندارد. در واقع سال‌های طولانی است که سیستم مبادلاتی «پول کالایی» جایگزین استاندارد طلا در چاپ پول‌های کاغذی را گرفته است. این مسئله سرآغاز چالش‌های جدی در دنیا به شمار می‌رود که به‌صورت تورم و بعضاً ابرتورم‌هایی خود را در کشورهای مختلف به نمایش می‌گذارد. 

سؤال مهمی که وجود دارد این است که ارز فیات چیست؟ وقتی صحبت از ارز فیات می‌شود، منظور پول ملی هر کشور است که پشتوانه کالای مشخص مانند طلا، نقره و … ندارد. در ادامه با ما همراه باشید تا به سؤالات شما در خصوص ارز فیات و ارتباط آن با ارزهای دیجیتال مانند بیت کوین، اتریوم و … پاسخ دهیم. 

ارز فیات چیست؟ (Fiat Money)

زمان زیادی است که انسان‌ها از اسکناس برای تبادلات مالی خود استفاده می‌کنند. تا یک قرن پیش، آنچه به‌عنوان پشتوانه برای اسکناس‌های چاپ شده در نظر گرفته می‌شد، طلا بود. در واقع بانک‌های مرکزی بر اساس محاسبات خاصی به‌میزان ذخایر طلایی که در اختیار داشتند، اقدام به چاپ اسکناس می‌کردند. در اصطلاح تخصصی به این مبنای چاپ پول، استاندارد طلا (Gold Standard) گفته می‌شود. طبیعی است که مبتنی بر این استاندارد به این دلیل که حجم ذخایر طلای موجود در کشورها محدود است، چاپ پول نیز به‌صورت محدود صورت می‌گرفت. 

در مقابل سیستم استاندارد طلا برای چاپ پول، یک سیستم دیگر به نام ارز فیات (Fiat Money) تعریف شد که در آن پول بدون اینکه پشتوانه‌ای مانند طلا، نقره یا هر چیز دیگری داشته باشد، چاپ می‌شود. با ابداع این روش بسیاری از دولت‌ها و بانک‌های مرکزی نسبت به استفاده از آن ترغیب شدند. در واقع سیستم ارز فیات، اختیار چاپ پول را کاملاً در اختیار دولت‌ها قرار می‌دهد.

هرکدام از این سیستم‌های مبتنی بر استاندارد طلا و ارز فیات طرفداران خودش را در بین کارشناسان اقتصادی دارد. البته آنچه در حال حاضر در سراسر دنیا مرسوم شده، چاپ ارز فیات است. در این سیستم، اقتصادهای برتر در دنیا می‌توانند بار تورمی چاپ پول خود را به کشورهای در حال توسعه منتقل کنند. این کاری است که آمریکا با دلار انجام می‌دهد و این ارز را وسیله‌ای برای حکمرانی خود بر دنیا قرار داده است. به زبان ساده، تورم حاصل از چاپ دلار بدون پشتوانه در دنیا بین تمام کشورهایی که از این ارز برای مبادلات خود استفاده می‌کنند، توزیع می‌شود. 

ارزهای فیات چه زمانی متولد شدند؟ 

ارز فیات نخستین‌بار توسط هیئت حاکمه چین در قرن ۱۱ میلادی ابداع شد. البته اثرات مخرب زیادی نیز به همراه داشت؛ چراکه با چاپ پول بدون پشتوانه در حجم زیاد، ابرتورم در کشور چین ایجاد شد که در نهایت به سقوط حاکمیت آن‌ها منتهی گردید. پس از آن در قرن ۱۷ میلادی اروپایی‌ها نیز به این شیوه چاپ پول در کشور روی آوردند. 

در نهایت نیز این سیستم اداره نظام مالی به کشورهای آمریکای شمالی منتقل شد. در قرن بیستم با آغاز سلطه آمریکا بر اقتصاد دنیا، سیستم ارز فیات کاملاً فراگیر شد و در سال ۱۹۷۲ میلادی با دستور نیکسون رئیس‌جمهور وقت آمریکا سیستم استاندارد طلا برای همیشه کنار گذاشته شد. 

یادبگیر، پول دربیار مفاهیم پایه دنیای ارزهای دیجیتال را مرور کنید و دلار هدیه بگیرید

شروع

ویژگی‌های ارز فیات چیست؟ 

همان‌طور که اشاره کردیم نظارت در خصوص سیستم چاپ ارز فیات در میان اقتصاددان‌ها متفاوت است. در اینجا قصد داریم تا به ذکر برخی از مزایا و معایب این سیستم چاپ پول بپردازیم.

فاقد ارزش ذاتی 

ارز فیات هیچ‌پشتوانه‌ای ندارد؛ بنابراین ارزش ذاتی نیز نداشته و صرفاً مبتنی بر اعتماد عمومی در حال حاضر اعتبار دارد. مبنای سنجش ارزش ارزهای فیات کشورهای مختلف، قدرت اقتصادی و نظامی آن‌ها است. به‌عبارت دیگر، تقویت تولید ناخالص داخلی در یک کشور عامل موثر در افزایش ارزش ارز رسمی آن در مقایسه با سایر پول‌ها است. 

عدم تأثیرپذیری چاپ ارزهای فیات از طلا 

منابع طلای موجود در جهان محدود است. چاپ پول در سیستم ارز فیات، هیچ‌گونه تأثیرپذیری از منابع طلای موجود در یک کشور ندارد. این مسئله در عین اینکه یک مزیت به شمار می‌رود، درصورتی‌که به‌درستی از آن استفاده نشود، تبدیل به بلای جان اقتصاد هر کشوری خواهد شد. 

ایجاد انعطاف‌پذیری در سیستم اقتصادی 

انتخاب سیستم ارز فیات این قدرت را در اختیار دولت‌ها قرار می‌دهد که در شرایط بحران‌های اقتصادی بتوانند با چاپ پول بیشتر به اداره وضعیت دشوار اقتصادی بپردازند. نمونه این وضعیت را در زمان شیوع ویروس کرونا و بحران اقتصادی ناشی از آن در کشورهای مختلف می‌توان مشاهده کرد. به‌عبارت دیگر، بانک‌های مرکزی در هر کشور در سیستم ارز فیات به‌راحتی می‌توانند سیاست‌های پولی و مالی خود را متناسب با شرایط مد نظر تنظیم کنند. 

خلق تورم‌های عظیم 

با چاپ پول بدون پشتوانه بی‌رویه در اقتصاد‌های دنیا بسیاری از نظام‌های مالی با بحران‌های جدی مواجه شده‌اند. بحران‌هایی که شاید به‌صورت مقطعی مدیریت شوند؛ اما بسیاری از کارشناسان از فرجام ناخوشایند این مسیر در طولانی مدت برای اقتصاد جهانی سخن می‌گویند.  

تمرکزگرایی در نظام‌های مالی 

در سیستم چاپ ارز فیات حتماً مرجعی مانند بانک مرکزی در هر کشوری باید وجود داشته باشد که جریان نقدینگی و چاپ پول را کنترل و مدیریت کند. این مسئله باعث می‌شود که همواره در تراکنش‌ها و مبادلات مالی نیاز به حضور یک نهاد سوم واسطه مانند بانک وجود داشته باشد. 

تفاوت‌های ارز دیجیتال با ارز فیات چیست؟ 

از سال ۲۰۰۹ و با عرضه بیت کوین توسط ساتوشی ناکاموتو مفهومی به نام ارز دیجیتال در ادبیات اقتصادی دنیا وارد شد. یک شباهت بین هر دو سیستم چاپ ارز فیات و رمزارزها وجود دارد؛ هر دو این نظام‌های مالی بدون پشتوانه هستند. البته برخی از رمزارزها مانند استیبل کوین‌ها هستند که با پشتوانه ارزهای فیات، طلا و … عرضه می‌شوند. 

مهم‌ترین تفاوت‌هایی را که بین ارز دیجیتال و ارز فیات وجود دارد، می‌توان در موارد زیر خلاصه نمود:‌

• برخلاف ارز فیات که تحت کنترل دولت‌ها و بانک‌های مرکزی هستند، عمده ارزهای دیجیتال کاملاً غیرمتمرکز اداره می‌شوند و به هیچ نهاد یا سازمانی وابسته نیستند. 
• برخلاف ارز فیات که دارای معادل فیزیکی مانند اسکناس‌های کاغذی هستند، ارزهای دیجیتال به هیچ عنوان معادل فیزیکی ندارند. 
• مکانیزم توزیع ارزهای دیجیتال کاملا متفاوت با ارزهای فیات است. 
• بعضی از ارزهای دیجیتال مانند بیت کوین دارای سقف عرضه محدود هستند. در حالی که ارزهای فیات به‌هیچ عنوان سقف عرضه ندارند. 
• تراکنش‌های ارزهای دیجیتال در بستر بلاک چین انجام می‌شوند ولی مبادله ارزهای فیات با سازوکارهای تعیین شده از سوی بانک‌های مرکزی انجام می‌شوند. 
• نوسانات قیمت ارزهای دیجیتال خیلی بیشتر از تغییر ارزش ارزهای فیات است. 
• در مبادلات ارزهای دیجیتال، سطحی از حریم خصوصی افراد رعایت می‌شود؛ اما در تراکنش‌های ارز فیات این‌گونه نیست. 
• ارزهای دیجیتال به‌راحتی امکان انتقال در سراسر کشورهای جهان را دارند ولی بسیاری از ارزهای فیات از چنین ویژگی برخوردار نیستند. 

هر چند ارزهای دیجیتال ماهیت غیرمتمرکز دارند؛ اما در سال‌های گذشته، دولت‌ها در حال وضع قوانین ارز دیجیتال هستند. این قوانین با هدف نظارت بر مبادلات رمزارزها، سامان‌دهی تراکنش‌ها و جلوگیری از کلاهبرداری‌ها در این حوزه تدوین می‌شوند. بنابراین احتمالا در آینده، ماهیت غیرمتمرکز تراکنش‌های ارز دیجیتال دستخوش تغییر شود. 

کلام پایانی 

تا اینجا بررسی کردیم که منظور از ارز فیات چیست و این دسته از ارزها چه ویژگی‌هایی دارند. بعضی از کارشناسان اقتصادی صحبت از جایگزین شدن ارزهای فیات با رمزارزها در آینده را مطرح می‌کنند. این گونه اظهارنظرها موافقان و مخالفان خاص خود را دارند. نظر شما در این زمینه چیست؟ آیا روزگار سلطه ارزهای فیات توسط ارزهای دیجیتال به پایان خواهد رسید؟