مکانیسم ماشه به کدام بازارها شوک وارد خواهد کرد؟

تصمیم کشورهای اروپایی برای فعال کردن «مکانیسم ماشه» و بازگرداندن احتمالی تحریم‌های سازمان ملل، بار دیگر فضای اقتصادی ایران را با نااطمینانی مواجه کرده است.

اگرچه از التهاب روزهای ابتدایی کاسته شده، اما نوسان همچنان در بازارها مشهود است. پرسش اصلی این است که در صورت عملیاتی شدن کامل این مکانیسم، کدام بازارها بیشترین شوک را تجربه خواهند کرد و مسیر پیش روی اقتصاد ایران چیست؟ همایون دارابی، کارشناس بازار سرمایه، معتقد است که هر بازار واکنش متفاوتی نشان خواهد داد و مسیر عبور از این بحران، بیش از هر چیز به اصلاحات داخلی و اعتماد به بخش خصوصی وابسته است.

بازار ارز و طلا: حساس‌ترین بازارها در کوتاه‌مدت

در بازهٔ زمانی پیش رو، بازار ارز و طلا بیشترین حساسیت را به تحولات سیاسی و دیپلماتیک خواهند داشت. این دو بازار به دلیل نقدشوندگی بالا، به سرعت به سیگنال‌های مثبت و منفی واکنش نشان می‌دهند.

• سناریوی مثبت: هرگونه سیگنال مثبت از مذاکرات یا دستیابی به توافق‌های محدود، می‌تواند به سرعت منجر به کاهش انتظارات تورمی، کاهش نرخ ارز و ایجاد آرامش در بازار طلا شود.
• سناریوی منفی: در مقابل، تشدید تنش‌ها یا عدم دستیابی به توافق، به ویژه در فضای رسانه‌ای، می‌تواند به افزایش تقاضا برای دارایی‌های امن، جهش نرخ ارز و رشد قیمت طلا منجر شود.

بازار انرژی و صادرات: اصلی‌ترین اهداف تحریم‌ها

پس از طی شدن روند فعال‌سازی مکانیسم ماشه، بازار انرژی و بخش صادرات کشور بیشترین تأثیر مستقیم را خواهند پذیرفت. محدودیت‌های جدید در فروش نفت خام، انتقال پول و بیمهٔ حمل‌ونقل، فشار مستقیمی بر درآمدهای ارزی دولت وارد خواهد کرد. این موضوع دولت را در تأمین منابع ارزی با چالش‌های جدی مواجه می‌کند.

در چنین شرایطی، شرکت‌های صادرات‌محور مانند پتروشیمی‌ها و تولیدکنندگان فلزات اساسی، در صورتی که دولت از ظرفیت‌های آن‌ها به درستی استفاده کند، می‌توانند نقش مهمی در جبران بخشی از درآمدهای ارزی ایفا کنند.

بازار سرمایه (بورس): واکنشی وابسته به سیاست‌های داخلی

برخلاف تصور عمومی، واکنش بورس به مکانیسم ماشه، بیش از آنکه به تحریم‌های خارجی وابسته باشد، به سیاست‌های داخلی دولت بستگی دارد. به گفتهٔ همایون دارابی، بازار سرمایه حتی در شرایط تحریمی نیز می‌تواند مسیر رشد خود را حفظ کند، به شرط آنکه دولت با اجرای اصلاحات ساختاری، موانع داخلی را از مسیر تولید بردارد.

مهم‌ترین این اصلاحات عبارتند از:

• حذف قیمت‌گذاری دستوری: این سیاست که سال‌هاست به شرکت‌های تولیدی زیان وارد کرده، باید متوقف شود تا بنگاه‌ها بتوانند بر اساس سازوکار عرضه و تقاضا فعالیت کنند.
• آزادسازی و تعدیل نرخ ارز: حذف ارز دولتی و حرکت به سمت یک نرخ واقعی، می‌تواند به سودآوری شرکت‌های صادرات‌محور و شفافیت اقتصادی کمک کند.
• اعتماد به بخش خصوصی: دولت باید با کاهش موانع بوروکراتیک، فضا را برای فعالیت بیشتر بخش خصوصی، که تجربهٔ عبور از تحریم‌های سخت را دارد، فراهم کند.

اگر این اصلاحات انجام شود، بورس می‌تواند با تکیه بر رشد اسمی دارایی‌ها (ناشی از تورم) و سودآوری شرکت‌های کارآمد، به رشد خود ادامه دهد.

پرسش‌های متداول (FAQ)

۱. کدام بازارها در کوتاه‌مدت بیشترین واکنش را به مکانیسم ماشه نشان می‌دهند؟

بازارهای ارز و طلا به دلیل نقدشوندگی بالا و حساسیت شدید به اخبار سیاسی، در کوتاه‌مدت بیشترین نوسان و واکنش را تجربه خواهند کرد و به عنوان دماسنج انتظارات بازار عمل می‌کنند.

۲. تأثیر اصلی و بلندمدت مکانیسم ماشه بر کدام بخش اقتصاد خواهد بود؟

در بلندمدت، بخش انرژی (فروش نفت خام) و صادرات کشور به دلیل محدودیت‌های مستقیم در انتقال پول و حمل‌ونقل، بیشترین تأثیر منفی را خواهند پذیرفت که این امر مستقیماً بر درآمدهای ارزی دولت فشار وارد می‌کند.

۳. آیا بورس در شرایط تحریم باز هم می‌تواند رشد کند؟

بله، به گفتهٔ کارشناسان، رشد بورس بیش از آنکه به تحریم‌های خارجی وابسته باشد، به سیاست‌های داخلی دولت بستگی دارد. اگر دولت با حذف قیمت‌گذاری دستوری و حمایت از بخش خصوصی، موانع تولید را بردارد، بورس می‌تواند به عنوان سپری در برابر تورم عمل کرده و به رشد خود ادامه دهد.