سرانجام مکانیسم ماشه چه می‌شود؟ سه سناریو که هر معامله‌گری باید بداند

با نزدیک‌شدن به ضرب‌الاجل ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ (۲۶ مهرماه) و زمزمه‌های جدی از سوی تروئیکای اروپایی (آلمان، فرانسه، بریتانیا) برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه (اسنپ‌بک)، تنش‌ها میان ایران و غرب بار دیگر در مدار بحرانی قرار گرفته است. ایران به صراحت اعلام کرده است که این سه کشور هیچ حق حقوقی یا اخلاقی برای بازگرداندن تحریم‌ها ندارند و هرگونه سوءاستفاده از این سازوکار، تبعاتی جدی برای رژیم عدم اشاعه و خود این کشورها خواهد داشت.

فعال شدن یا نشدن اسنپ‌بک می‌تواند تاثیر جدی بر نوع سرمایه‌گذاری فعالان بازارهای مالی داشته باشد بنابراین بررسی راهکارهای پیش رو ضروری است.

در ادامه سه سناریوی اصلی پیش‌ِ‌رو درباره سرنوشت مکانیسم ماشه را بررسی می‌کنیم:

۱. تمدید موقت ضرب‌الاجل: مسیر دیپلماسی باز می‌ماند

در حال حاضر محتمل‌ترین گزینه، پیشنهاد تمدید ۳ تا ۶ ماهه مهلت فعال‌سازی مکانیسم ماشه از سوی اروپا است. طبق گزارش‌های منتشرشده، در نشست اخیر استانبول میان ایران و تروئیکای اروپا، پیشنهاد تمدید ۶ماهه ضرب‌الاجل به شرط ورود ایران به مذاکرات مستقیم با آمریکا، همکاری کامل با آژانس و شفاف‌سازی درباره ذخایر اورانیوم با غنای بالا مطرح شده است.

هرچند ایران به صورت رسمی این پیشنهاد را رد نکرده، اما آن را مشروط به تغییرات اساسی در قطعنامه ۲۲۳۱ و لغو اسنپ‌بک دانسته است. به نظر می‌رسد این گزینه می‌تواند فرصتی محدود برای بازسازی مسیر دیپلماسی و جلوگیری از تشدید بحران باشد.

۲. فعال‌سازی ماشه: بازگشت تحریم‌های شورای امنیت

اگر مذاکرات به نتیجه نرسد و اروپا تصمیم به اجرای تهدید خود بگیرد، احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه بالا می‌رود. این اقدام به بازگشت تمامی تحریم‌های پیشین سازمان ملل علیه ایران منجر خواهد شد.

در صورت وقوع این سناریو، یکی از گزینه‌های روی میز ایران، خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) است؛ اقدامی که می‌تواند نظم کنترل تسلیحات در جهان را دچار اختلال جدی کند. واکنش‌های حقوقی و سیاسی ایران از جمله نامه اخیر وزیر امور خارجه به دبیرکل سازمان ملل نیز حاکی از آمادگی برای مقابله با این سناریو است.

۳. حل‌وفصل سیاسی مکانیسم ماشه: گزینه‌ای با احتمال کمتر

در بهترین حالت ممکن، ایران و اروپا می‌توانند با رایزنی سیاسی، مسئله اسنپ‌بک را به‌طور کامل و قطعی حل‌وفصل کنند. این مسیر مستلزم توافق بر سر انقضای کامل قطعنامه ۲۲۳۱، بازگشت به مذاکرات رسمی و هماهنگی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است.

ایران از یک‌سو پیشنهاد داده درباره پایان قطعی مکانیسم ماشه گفت‌وگو شود و از سوی دیگر اعلام کرده که هیچ‌گونه پذیرش شروط تحمیلی را نخواهد پذیرفت. در حال حاضر، این سناریو بیش از آنکه محتمل باشد، یک راه‌حل ایدئال و دیپلماتیک است که نیازمند تغییر جدی در مواضع طرفین است.

نقش آژانس، آمریکا و چین در آینده معادله

سفر هیئت فنی آژانس به یکی از نقاط کلیدی در تحولات پیش‌روست. مقامات ایرانی اعلام کرده‌اند که همکاری‌ها باید بر اساس مصوبه مجلس تنظیم شود و دسترسی‌های خاص در دستور کار نیست. هم‌زمان، تعاملات دیپلماتیک با چین و روسیه برای مدیریت واکنش احتمالی به فعال شدن اسنپ‌بک ادامه دارد.

در سوی دیگر، ایران موضع روشنی نسبت به آمریکا گرفته و اعلام کرده که مذاکرات مستقیم در دستور کار نیست، هرچند پیام‌هایی در سطح غیررسمی میان طرفین رد و بدل شده و زمزمه‌هایی از مذاکره به گوش می‌رسد.

جمع‌بندی

تحولات هفته‌های پیش‌ِ‌رو می‌تواند تعیین‌کننده‌ترین مقطع در سرنوشت توافق هسته‌ای و توازن قدرت در منطقه باشد. ایران در یک نقطه حساس تاریخی ایستاده؛ جایی که تصمیم‌گیری درباره تمدید، تقابل یا مصالحه، نه‌تنها بر وضعیت تحریم‌ها بلکه بر موقعیت ژئوپلیتیکی کشور در نظام جهانی تأثیرگذار خواهد بود.

در نهایت، اگرچه گزینه تمدید ضرب‌الاجل، فضای تنفس بیشتری به دیپلماسی می‌دهد، اما فعال شدن ماشه یا در مقابل، حل کامل آن، معادله‌ای پیچیده‌تر از صرفاً چند هفته مذاکره خواهد بود.