خداحافظی چهار صفر چه تغییراتی را در پول ایران رقم می‌زند؟

با تصویب نهایی حذف چهار صفر از پول ملی، این طرح قدیمی پس از سه دهه انتظار، سرانجام در یکی از بحرانی‌ترین شرایط اقتصادی ایران رنگ اجرا به خود گرفت.

پولی که امروز «بی‌ارزش‌ترین پول جهان» خوانده می‌شود، حالا قرار است با یک جراحی نمادین، چهره‌ای جدید پیدا کند؛ اما پرسش مهم این است: آیا حذف صفرها واقعاً می‌تواند دردی از اقتصاد ایران دوا کند؟

جزئیات مصوبه حذف چهار صفر از پول ملی

به گفته شمس‌الدین حسینی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس، ایرادات شورای نگهبان به لایحه حذف چهار صفر برطرف شده و این طرح پس از اصلاح نهایی به تصویب رسیده است.

طبق این مصوبه، هر واحد پولی جدید معادل ۱۰ هزار ریال فعلی خواهد بود و بر خلاف پیشنهاد دولت برای تغییر نام پول ملی از ریال به تومان، در نهایت تصمیم گرفته شد نام «ریال» حفظ شود.

واحد خرد پول نیز مطابق تصمیم کمیسیون اقتصادی، «قِران» خواهد بود و هر ریال جدید برابر با ۱۰۰ قِران در نظر گرفته می‌شود. به این ترتیب، اگرچه ظاهر پول تغییر می‌کند، اما نام رسمی آن همچنان «ریال» باقی خواهد ماند.

رفع ابهامات قانونی و هماهنگی با بانک مرکزی

شورای نگهبان پیش‌تر درباره‌ تعهدات ایران به صندوق بین‌المللی پول ابهاماتی مطرح کرده بود. کمیسیون اقتصادی توضیح داد که با توجه به استمرار قانون عضویت ایران در صندوق، نیازی به درج صریح نرخ برابری ریال جدید در برابر ارزهای خارجی نیست.

همچنین، تبصره‌های اجرایی طرح با قانون جدید بانک مرکزی هماهنگ شد. بر اساس مصوبه جدید، آیین‌نامه اجرایی حذف صفرها توسط بانک مرکزی تدوین و پس از تأیید هیأت عالی بانک مرکزی، برای تصویب نهایی به هیأت وزیران ارسال خواهد شد.

آیا حذف چهار صفر می‌تواند راهگشا باشد؟

اکنون مهم‌ترین پرسش پیش‌روی اقتصاد ایران این است: آیا حذف صفرها می‌تواند گره‌ای از مشکلات اقتصادی باز کند؟

بسیاری از اقتصاددانان پاسخ منفی می‌دهند. تجربه‌ جهانی نشان می‌دهد که حذف صفر در دوره‌های تورمی پایدار نیست و کشورهایی که در دوران بی‌ثباتی اقتصادی چنین اقدامی انجام داده‌اند، خیلی زود شاهد بازگشت صفرها به پول خود بوده‌اند.

به گفته کارشناسان، کشورهایی که در شرایط ثبات اقتصادی اقدام به اصلاح پول ملی کرده‌اند، موفق‌تر بوده‌اند؛ اما ایران در حال حاضر با نوسانات ارزی، رشد نقدینگی و نااطمینانی سیاسی دست‌وپنجه نرم می‌کند.

سقوط ارزش ریال همزمان با تصویب طرح

از زمان بررسی این لایحه در کمیسیون اقتصادی (اوایل مردادماه ۱۴۰۴) تا تصویب نهایی آن، ارزش ریال حدود ۲۹ درصد کاهش یافته است. نرخ دلار از حدود ۸۹ هزار تومان به بیش از ۱۱۵ هزار تومان رسیده و همین موضوع موجب شده بسیاری از تحلیلگران نسبت به کارایی طرح تردید کنند.

به باور آنان، وقتی ارزش پول ملی با چنین سرعتی سقوط می‌کند، حذف چند صفر تنها تغییر ظاهری است و تأثیر واقعی بر اقتصاد ندارد.

دیدگاه کارشناسان درباره حذف صفرها

احمد حاتمی‌یزد، کارشناس امور بانکی، حذف چهار صفر را اقدامی «غیرضروری و کم‌اثر» دانست و تأکید کرد که در شرایط فعلی، اصلاح نظام بانکی و کنترل نقدینگی باید در اولویت باشد. او افزود:

اگر امروز مسئول سیاست‌گذاری پولی بودم، اجرای این طرح را متوقف می‌کردم و منابع را صرف اصلاح ساختارهای بنیادی می‌کردم.

آلبرت بغزیان نیز این اقدام را به «سنگ‌فرش کردن پیاده‌رو در پایان پروژه‌ای ناتمام» تشبیه کرد و گفت:

تا زمانی که مشکلاتی مانند کسری بودجه، رشد نقدینگی، تحریم‌ها و ضعف تولید حل نشود، تغییر ظاهری پول کمکی به اقتصاد نخواهد کرد.

کامران ندری، اقتصاددان دیگر، تأکید کرد که حذف صفرها تنها فرآیندهای حسابداری را ساده‌تر می‌کند و هیچ تأثیری بر تورم یا ارزش واقعی پول ملی ندارد. به گفته او، زمان اجرای این طرح مناسب نیست و ممکن است حتی اثرات روانی منفی در بازار ایجاد کند.

در مقابل، شمس‌الدین حسینی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس، بر این باور است که هدف حذف صفرها «ساده‌سازی نظام پولی، تسهیل مبادلات و افزایش شفافیت محاسبات اقتصادی» است. او گفت:

هر اقدام اقتصادی فلسفه خود را دارد و حذف صفرها نیز در همین چارچوب قابل تحلیل است.

جمع‌بندی

در حالی که بسیاری از مسئولان این اقدام را گامی در جهت مدرن‌سازی پول ملی می‌دانند، کارشناسان آن را یک جراحی زیبایی برای بیماری مزمن اقتصاد ایران توصیف می‌کنند.

تغییر واحد پولی شاید بتواند ظاهر اسکناس‌ها را نو کند، اما تا زمانی که مشکلات بنیادی اقتصاد، تورم مزمن و بی‌ثباتی ارزی برطرف نشود، صفرها دیر یا زود به پول ایران بازخواهند گشت.

سوالات متداول

۱. هدف اصلی از حذف چهار صفر چیست؟

هدف این طرح، ساده‌سازی محاسبات مالی، تسهیل مبادلات روزمره و افزایش شفافیت حسابداری در اقتصاد است. با این حال، حذف صفرها تأثیری بر تورم یا ارزش واقعی پول ندارد.

۲. هر ریال جدید معادل چند ریال فعلی است؟

طبق مصوبه مجلس، هر ریال جدید برابر با ۱۰ هزار ریال فعلی خواهد بود و واحد خرد آن قِران است؛ هر ریال جدید شامل ۱۰۰ قِران خواهد بود.

۳. آیا با حذف صفرها تورم کاهش می‌یابد؟

خیر. حذف صفر به‌تنهایی نمی‌تواند تورم را مهار کند، زیرا تورم ناشی از سیاست‌های مالی و پولی است، نه تعداد صفرهای پول.

۴. چه زمانی اجرای این طرح آغاز می‌شود؟

طبق گفته مقامات، بانک مرکزی پس از تدوین آیین‌نامه اجرایی و تصویب آن در هیأت وزیران، فرآیند جایگزینی اسکناس‌ها را آغاز خواهد کرد. اجرای کامل ممکن است چند سال به طول بینجامد.