شتاب طلایی در دولت پزشکیان: بررسی روند حرکت طلا در یک سال اخیر

با گذشت یک‌سال از آغاز به کار دولت چهاردهم به ریاست مسعود پزشکیان، بازار ارز و سکه ایران با نوساناتی بی‌سابقه مواجه شد. آمارها نشان می‌دهد که دلار آزاد در این مدت بازدهی ۵۳.۲ درصدی و سکه تمام بهار آزادی طرح جدید بازدهی چشمگیر ۹۹.۷ درصدی داشته‌اند. این نوسانات شدید را نمی‌توان صرفاً به متغیرهای اقتصادی نسبت داد؛ بلکه تحلیل‌ها حاکی از تأثیر مستقیم ریسک‌های سیاسی، دیپلماتیک و ژئوپلیتیکی بر بازارهای مالی است.

در دولت‌های گذشته نیز، پیوند میان تحولات سیاسی و عملکرد بازار ارز مشهود بوده است. در نخستین سال دولت یازدهم، با کاهش تنش‌های بین‌المللی و حرکت به سوی برجام، شاهد افت بازدهی دلار و سکه بودیم. اما با خروج آمریکا از توافق هسته‌ای در اردیبهشت ۱۳۹۷، فضای سیاسی کشور مجدداً ملتهب شد و اثر آن در بازارها نمایان گشت. این تجربه بار دیگر در دولت چهاردهم تکرار شد.

تنش‌های منطقه‌ای و بازگشت ترامپ؛ محرک‌های اصلی جهش ارزی

دولت پزشکیان در مرداد ۱۴۰۳ با وعده عادی‌سازی روابط خارجی آغاز به کار کرد. اما تنها چند ماه پس از شروع کار دولت، منطقه با موجی از تنش‌ها مواجه شد. از عملیات «وعده صادق ۲» ایران علیه اسرائیل گرفته تا سقوط دولت سوریه و بازگشت دونالد ترامپ به قدرت، همه این رویدادها به افزایش سطح ریسک ژئوپلیتیکی انجامید.

ترامپ که پیش‌تر با خروج از برجام و اعمال تحریم‌های شدید شناخته شده بود، در بازگشت خود نیز نشانه‌هایی از تشدید فشار بر ایران بروز داد. این موضوع در کنار توقف مذاکرات میان ایران و آمریکا پس از پنج دور گفت‌وگو، بازار ارز را به شدت ملتهب کرد. در فروردین ۱۴۰۴، نرخ دلار آزاد به قله تاریخی ۱۰۵ هزار تومان رسید، اما با آغاز دوباره مذاکرات، قیمت آن تا حدود ۸۲ هزار تومان کاهش یافت.

سیاست‌های ارزی دولت؛ از سامانه ارز تجاری تا پیش‌فروش سکه

بانک مرکزی در آذر ۱۴۰۳ سامانه‌ای تحت عنوان سامانه ارز تجاری راه‌اندازی کرد که هدف آن، یکسان‌سازی نرخ ارز و کاهش شکاف میان نرخ رسمی و بازار آزاد بود. هرچند این اقدام در نگاه اول گامی مثبت ارزیابی شد، اما به دلیل تداوم ریسک‌های سیاسی و مداخلات دستوری، عملکرد مورد انتظار را نداشت. در دوره‌ای، شکاف میان نرخ ارز آزاد و نرخ سامانه‌ای تا ۴۶ درصد افزایش یافت.

از سوی دیگر، سیاست پیش‌فروش سکه نیز با هدف کنترل بازار اجرا شد. اگرچه در ابتدا منجر به کاهش قیمت شد، اما اثرات آن موقتی بود و کاهش تنش‌های سیاسی عامل اصلی تعادل مجدد در بازار عنوان شد.

دیپلماسی؛ مسیر اجتناب‌ناپذیر یا کافی نیست؟

کارشناسان بر این باورند که بازگشت به مسیر دیپلماسی فعال، کلید اصلی کنترل بازار ارز در ایران است. وابستگی اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی، و تأثیر مستقیم روابط خارجی بر صادرات و ورود ارز، باعث شده نرخ ارز به شدت از تحولات سیاسی تأثیر بپذیرد. با این حال، صاحب‌نظران اقتصادی معتقدند که دیپلماسی به تنهایی نمی‌تواند منجی اقتصاد ایران باشد؛ بدون اصلاحات ساختاری، تحریم‌زدایی نیز تأثیر محدود خواهد داشت.

سوالات متداول

۱. چرا نرخ دلار در سال اول دولت چهاردهم رشد شدیدی داشت؟

نرخ دلار تحت‌تأثیر تشدید ریسک‌های سیاسی، بازگشت ترامپ به قدرت، توقف مذاکرات و تنش‌های منطقه‌ای، به سطح بی‌سابقه ۱۰۵ هزار تومان رسید. این عوامل باعث شد انتظارات تورمی افزایش یافته و سرمایه‌گذاران به بازار ارز روی آورند.

۲. سامانه ارز تجاری چه هدفی داشت و آیا موفق بود؟

این سامانه با هدف یکسان‌سازی نرخ ارز و حرکت به سمت تعامل بازار محور میان صادرکنندگان و واردکنندگان راه‌اندازی شد. اما به دلیل دخالت‌های سیاست‌گذار و ادامه نااطمینانی سیاسی، موفقیت کامل حاصل نشد و شکاف ارزی همچنان بالا باقی ماند.

۳. پیش‌فروش سکه چه تأثیری در بازار داشت؟

طرح پیش‌فروش سکه در ابتدا توانست با تنظیم عرضه و تقاضا، قیمت‌ها را کنترل کند. اما اثر آن کوتاه‌مدت بود و نوسانات دوباره با افزایش ریسک‌های سیاسی از سر گرفته شد. این نشان می‌دهد که کنترل پایدار بازار نیازمند ثبات در فضای سیاسی است.

۴. آیا تنها دیپلماسی می‌تواند ثبات اقتصادی را به کشور بازگرداند؟

دیپلماسی نقش مهمی در کاهش فشارهای اقتصادی دارد، اما به‌تنهایی کافی نیست. در صورت نبود اصلاحات ساختاری، حتی در صورت رفع تحریم‌ها نیز نمی‌توان انتظار بهبود پایدار در اقتصاد کشور را داشت.