اسنپ بک چه اثری بر نفت، دلار و اقتصاد ایران خواهد داشت؟

فعال‌سازی مکانیسم ماشه (اسنپ بک) و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، اقتصاد ایران را از دو جنبه متفاوت تحت تأثیر قرار می‌دهد: اثر واقعی بر بخش‌های کلیدی مانند نفت و اثر روانی بر بازارهایی مانند دلار.

بر اساس تحلیل‌ها، از آنجایی که اقتصاد ایران در حال حاضر تحت شدیدترین تحریم‌های یک‌جانبهٔ آمریکا قرار دارد، بازگشت قطعنامه‌های سازمان ملل احتمالاً موانع واقعی جدید و گسترده‌ای ایجاد نخواهد کرد. با این حال، تأثیر روانی و انتظاری آن بر بازارها، به خصوص در کوتاه‌مدت، قابل توجه خواهد بود.

تأثیر بر نفت: عامل تعیین‌کننده، تحریم‌های آمریکاست نه سازمان ملل

صادرات نفت، کانال اصلی اثرگذاری تحریم‌ها بر اقتصاد ایران است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که عامل اصلی کاهش درآمدهای نفتی ایران در دو دههٔ اخیر، نه قطعنامه‌های شورای امنیت، بلکه تحریم‌های یک‌جانبهٔ ایالات متحده بوده است. افت‌های شدید صادرات نفت در سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۷، دقیقاً همزمان با تشدید تحریم‌های آمریکا رخ داده است.

• نتیجه‌گیری: از آنجا که تحریم‌های آمریکا همچنان پابرجاست، به نظر نمی‌رسد بازگشت قطعنامه‌های سازمان ملل به خودی خود بتواند فشار جدید و مضاعفی بر صادرات نفت ایران وارد کند. بسیاری از کارشناسان معتقدند ایران با سازوکارهای فعلی خود به فروش نفت ادامه خواهد داد.

تأثیر بر دلار: افزایش نوسانات کوتاه‌مدت

بازار ارز به دو شکل از اسنپ بک تأثیر می‌پذیرد:

1. اثر واقعی (بلندمدت): در صورتی که بازگشت تحریم‌ها عملاً به کاهش درآمدهای نفتی، کاهش صادرات غیرنفتی یا افزایش هزینه‌های تجاری منجر شود، سطح قیمت دلار به طور دائمی افزایش خواهد یافت. طبق محاسبات، هر ۵۰ درصد کاهش در صادرات نفتی، می‌تواند نرخ حقیقی ارز (دلار) را در یک سال ۳۵ درصد افزایش دهد.
2. اثر روانی (کوتاه‌مدت): اگر بازگشت قطعنامه‌ها صرفاً به تشدید نااطمینانی و ایجاد جو روانی منفی منجر شود (که به نظر می‌رسد سناریوی محتمل‌تری است)، تأثیر آن به صورت نوسانات مقطعی در بازار ارز خود را نشان خواهد داد. این نوسانات ناشی از انتظارات تورمی و هجوم تقاضا به بازار است.

در مجموع، انتظار می‌رود تأثیر اصلی اسنپ بک بر بازار دلار، از جنس شوک روانی و افزایش نوسانات در کوتاه‌مدت باشد.

تأثیر بر اقتصاد کلان: شوک روانی شدیدتر از شوک واقعی

تحلیلگران معتقدند که اقتصاد ایران و به‌ویژه بخش خصوصی، در سال‌های اخیر تجربهٔ عبور از شدیدترین تحریم‌ها را کسب کرده و تا حد زیادی با شرایط تطبیق یافته‌اند. بنابراین، بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، که بسیاری از آن‌ها پیش‌تر توسط آمریکا اعمال شده، احتمالاً اثر واقعی و ساختاری جدیدی بر اقتصاد نخواهد داشت.

با این حال، اثر روانی و انتظاری این رویداد بسیار مهم است. پوشش گستردهٔ رسانه‌ای و تصور عمومی از اینکه قطعنامه‌های سازمان ملل به معنای محاصرهٔ کامل اقتصادی است، می‌تواند به طور موقت باعث ایجاد نوسان در بازارهای مختلف دارایی (ارز، طلا، سکه و بورس) شود.

جمع‌بندی

به نظر می‌رسد اثر واقعی و عملیاتی اسنپ بک بر اقتصاد ایران، با توجه به وجود تحریم‌های گستردهٔ آمریکا، چندان چشمگیر نباشد. چالش اصلی، مدیریت اثرات روانی و انتظارات تورمی در کوتاه‌مدت است که می‌تواند به نوسانات شدید در بازار دلار و سایر دارایی‌ها دامن بزند. ثبات درآمدهای نفتی و مدیریت صحیح بازار توسط بانک مرکزی، کلید کنترل این نوسانات خواهد بود.