بدون ریسک در ایران چند درصد می‌توان سود کرد؟

یکی از کلیدی‌ترین مفاهیم در دنیای مالی، «نرخ بهرهٔ بدون ریسک» است؛ یعنی حداقل سودی که یک سرمایه‌گذار انتظار دارد از یک سرمایه‌گذاری با قطعیت کامل و ریسک صفر به دست آورد. اما در اقتصاد ایران، این نرخ واقعاً چقدر است؟ در حالی که نرخ اوراق خزانهٔ دولتی به بیش از ۳۵ درصد رسیده، نرخ بهرهٔ بدون ریسک واقعی که در مدل‌های ارزش‌گذاری استفاده می‌شود، پس از حذف ریسک‌های پنهان، حدود ۳۱ درصد برآورد می‌شود.

«نرخ بهرهٔ بدون ریسک» واقعاً چیست؟

یک سرمایه‌گذاری زمانی کاملاً بدون ریسک تلقی می‌شود که سه شرط اصلی را داشته باشد:

1. بازدهی قطعی: نرخ بازدهی که در عمل به دست می‌آید، دقیقاً با نرخ مورد انتظار برابر باشد.
2. عدم وجود ریسک نکول : اطمینان کامل از اینکه ناشر اوراق (معمولاً دولت) تعهدات خود را بازپرداخت خواهد کرد.
3. عدم وجود ریسک سرمایه‌گذاری مجدد: اگر افق سرمایه‌گذاری شما ۱۰ ساله است، باید از اوراقی استفاده کنید که تا ۱۰ سال آینده بازدهی مشخصی داشته باشد.

چرا سود اوراق قرضهٔ دولتی، نرخ بدون ریسک «واقعی» نیست؟

یک اشتباه رایج این است که تصور کنیم اوراق قرضهٔ تمام دولت‌ها بدون ریسک هستند. برای درک بهتر، به مثال منطقهٔ یورو توجه کنید:

فرض کنید دولت آلمان و دولت یونان، هر دو اوراق قرضهٔ ۱۰ ساله به واحد پولی یورو منتشر می‌کنند. نرخ بازدهی اوراق آلمان ۲.۵٪ و نرخ بازدهی اوراق یونان ۳.۲۵٪ است. این تفاوت ۰.۷۵ درصدی، همان «اسپرد نکول» (Default Spread) یا ریسک عدم بازپرداخت تعهدات از سوی دولت یونان است که سرمایه‌گذاران آن را در قیمت‌گذاری لحاظ کرده‌اند.

در ادبیات مالی، نرخ بهرهٔ بدون ریسک واقعی، نرخ اوراق قرضه‌ای است که از سوی معتبرترین دولت (در این مثال آلمان) منتشر شده باشد. بنابراین، برای ارزش‌گذاری یک شرکت در یونان نیز، نرخ پایهٔ بدون ریسک همان ۲.۵٪ در نظر گرفته می‌شود و ریسک بالاتر یونان در مراحل بعدی به محاسبات اضافه می‌گردد.

محاسبهٔ نرخ بهرهٔ بدون ریسک در ایران (جدول)

در ایران به دلیل تحریم‌ها، نهادهای بین‌المللی رتبهٔ اعتباری کشور را مشخص نمی‌کنند. به همین دلیل برای محاسبهٔ اسپرد نکول، از روش مهندسی معکوس و مدل پروفسور «اسوآت داموداران»، یکی از برجسته‌ترین متخصصان ارزش‌گذاری در جهان، استفاده می‌شود.

بنابراین، از نرخ ۳۵.۴۳ درصدی که اوراق خزانه پرداخت می‌کند، ۴.۴۲ درصد آن مربوط به ریسک عدم ایفای تعهدات احتمالی دولت است و نرخ بهرهٔ خالص و بدون ریسک واقعی، حدود ۳۱ درصد به دست می‌آید.

با تمام این اوصاف باید این را در نظر گرفت که در شرایطی که تورم سالانه کشور بیش از ۴۱ درصد اعلام می‌شود نرخ سود ۳۱ درصدی به معنای بهره منفی برای سرمایه گذاران قلمداد می‌شود!

پرسش‌های متداول (FAQ)

۱. به طور خلاصه، نرخ بهرهٔ بدون ریسک واقعی در ایران چند درصد است؟

تقریباً ۳۱ درصد. این عدد از کم کردن «اسپرد ریسک نکول» دولت ایران (حدود ۴.۴٪) از نرخ بازدهی اسمی اوراق خزانهٔ بلندمدت (حدود ۳۵.۴٪) به دست می‌آید.

۲. چرا نمی‌توان سود سپردهٔ بانکی را بدون ریسک در نظر گرفت؟

سپردهٔ بانکی اگرچه ریسک نکول پایینی دارد، اما ریسک‌های دیگری مانند ریسک تورم (کاهش قدرت خرید) را پوشش نمی‌دهد. نرخ بهرهٔ بدون ریسک یک مفهوم تئوریک در علم مالی برای ارزش‌گذاری دقیق دارایی‌هاست و باید عاری از هرگونه ریسکی باشد.

۳. چرا نرخ سود اوراق قرضهٔ آلمان به عنوان مبنا در اروپا استفاده می‌شود؟

زیرا در میان کشورهای منطقهٔ یورو، اقتصاد آلمان به عنوان باثبات‌ترین و دولت آن به عنوان معتبرترین ناشر اوراق قرضه شناخته می‌شود. به همین دلیل، نرخ بازدهی اوراق آن کمترین میزان «ریسک نکول» را در خود دارد و نزدیک‌ترین نماینده به نرخ بهرهٔ بدون ریسک واقعی است.