بورس پس از بازگشت تحریم‌های سازمان ملل چه واکنشی نشان می‌دهد؟

فعال شدن «مکانیسم ماشه» و احتمال بازگشت تحریم‌های چندجانبه، اقتصاد ایران و به‌ویژه بازار سرمایه را در برابر آزمونی دشوار قرار می‌دهد. این رویداد، با افزایش محدودیت‌های مالی و تجاری، پیش از هر چیز بر متغیرهای انتظاری و فضای روانی جامعه تأثیر می‌گذارد. در چنین شرایطی، مسیر آیندهٔ بورس چگونه خواهد بود؟ تحلیل کارشناسان نشان می‌دهد که باید میان اثرات کوتاه‌مدت هیجانی و واقعیت‌های بلندمدت اقتصاد تورمی تمایز قائل شد.

شوک کوتاه‌مدت: غلبهٔ هیجان بر بنیادهای اقتصادی

در کوتاه‌مدت، بازار سرمایه بیش از آنکه تحت تأثیر بنیادهای اقتصادی شرکت‌ها قرار بگیرد، از نااطمینانی سیاسی و فضای روانی حاکم اثر می‌پذیرد. نخستین واکنش قابل پیش‌بینی، رفتار هیجانی از سوی سرمایه‌گذاران حقیقی است که معمولاً به شکل خروج نقدینگی و تشکیل صف‌های فروش نمایان می‌شود. این فشار فروش می‌تواند شاخص کل را در یک روند نزولی قرار دهد.

با این حال، یک نیروی متضاد نیز در بازار فعال می‌شود. انتظار برای رشد نرخ ارز به دلیل افزایش محدودیت‌های ارزی، تقاضا برای سهام شرکت‌های صادرات‌محور و ارزآور را افزایش می‌دهد. این تقاضا ممکن است بخشی از فشار فروش عمومی را خنثی کند. بنابراین، در افق زمانی کوتاه، می‌توان انتظار ترکیبی از فشار نزولی بر کلیت بازار و جذابیت نسبی در برخی صنایع خاص را داشت.

اثر دوگانهٔ تحریم‌ها: فشار بر سود واقعی در برابر رشد ارزش اسمی

در نگاه میان‌مدت و بلندمدت، تأثیر تحریم‌ها پیچیده‌تر و دوگانه است. از یک سو، تحریم‌ها با کاهش صادرات نفت و غیرنفتی، افزایش هزینه‌های مبادلاتی و محدود کردن دسترسی شرکت‌ها به فناوری و منابع مالی، سودآوری واقعی بنگاه‌های اقتصادی را تحت فشار قرار می‌دهند. در این حالت، حتی اگر نرخ ارز جهش قابل توجهی را تجربه کند، اثر مثبت آن به دلیل کاهش حجم فروش و تخفیف‌های اجباری برای صادرات، به طور کامل به سودآوری شرکت‌ها منتقل نخواهد شد.

از سوی دیگر، نباید فراموش کرد که اقتصاد ایران با تورم مزمن و رشد پایدار نقدینگی روبه‌رو است. در چنین ساختاری، افزایش نرخ ارز به طور غیرمستقیم ارزش اسمی (ریالی) دارایی‌ها و درآمدهای دلاری شرکت‌ها را بالا می‌برد. این پدیده در بلندمدت می‌تواند، به شرط عدم وقوع تنش‌های شدید سیاسی-نظامی، زمینهٔ رشد شاخص کل بورس را فراهم آورد.

سه سناریوی محتمل برای آیندهٔ بورس

مسیر آیندهٔ بازار سهام قطعی نیست و می‌توان آن را در قالب سه سناریوی اصلی تحلیل کرد:

سناریوی شدید

در صورتی که تحریم‌ها با شدت بازگردند و صادرات به طور جدی محدود شود، اثر مثبت جهش نرخ ارز بر سودآوری شرکت‌ها بسیار کمرنگ خواهد بود. در این شرایط، رشد شاخص بورس بیشتر بازتابی از تورم انتظاری و افزایش ارزش اسمی دارایی‌ها خواهد بود تا رشد واقعی سودآوری.

سناریوی میانه

اگر تحریم‌ها بازگردند اما مسیرهای تجارت غیررسمی فعال باقی بمانند، بخشی از صادرات حفظ می‌شود. در این حالت، جهش ارزی می‌تواند خود را در صورت‌های مالی شرکت‌های صادرات‌محور نشان دهد و بازار سهام با نوسان بالا، اما گرایش کلی صعودی (تورمی) حرکت خواهد کرد.

سناریوی خوش‌بینانه

چنانچه فشار تحریم‌ها کمتر از حد انتظار باشد یا توافقات سیاسی محدود حاصل شود، می‌توان شاهد ثبات نسبی در صادرات و رشد تدریجی نرخ ارز بود. این وضعیت، شرایطی متعادل‌تر برای بورس ایجاد می‌کند.

مسیر نقدینگی: کوچ کوتاه‌مدت به طلا و ارز

در واکنش اولیه به افزایش ریسک‌ها، بخش قابل توجهی از نقدینگی به سمت بازارهای نقدشونده‌تر مانند ارز و طلا حرکت می‌کند، زیرا این بازارها سریع‌تر به نااطمینانی‌های سیاسی واکنش نشان می‌دهند.

اما در افق بلندمدت و با تداوم تورم، بازار سرمایه بار دیگر جایگاه خود را به عنوان سپری در برابر تورم بازمی‌یابد و می‌تواند مقصد اصلی بخشی از نقدینگی سرگردان، به‌ویژه در صنایع صادرات‌محور و کالامحور باشد.

با این حال، باید توجه داشت که شرایط کنونی یک تفاوت مهم با دوره‌های گذشته دارد. سطح بالای عدم قطعیت و ریسک سیاسی باعث کاهش چشمگیر حجم معاملات شده است. این موضوع سبب شده تا حتی رشد نرخ ارز نیز مانند گذشته به افزایش تقاضای مؤثر در سهام شرکت‌های با درآمد ارزی منجر نشود و شرایط عمومی بازار سرمایه چندان مطلوب نباشد.

پرسش‌های متداول (FAQ)

۱. فوری‌ترین تأثیر بازگشت تحریم‌ها بر بورس چیست؟

فوری‌ترین تأثیر، یک شوک روانی است که به افزایش رفتار هیجانی، خروج نقدینگی توسط سرمایه‌گذاران حقیقی و فشار فروش بر کلیت بازار منجر می‌شود و می‌تواند شاخص کل را نزولی کند.

۲. چرا با وجود تحریم‌ها، شاخص بورس در بلندمدت ممکن است رشد کند؟

به دلیل ساختار تورمی اقتصاد ایران، تحریم‌ها به جهش نرخ ارز منجر می‌شوند. این امر ارزش اسمی (ریالی) دارایی‌ها و درآمدهای شرکت‌ها را افزایش می‌دهد و باعث می‌شود شاخص بورس به عنوان سپری در برابر تورم، در بلندمدت رشد کند.

۳. تفاوت اصلی شرایط فعلی با دوره‌های تحریمی گذشته در چیست؟

در شرایط فعلی، سطح ریسک و نااطمینانی سیاسی به حدی بالاست که حجم معاملات را به شدت کاهش داده است. به همین دلیل، برخلاف گذشته، رشد نرخ ارز تأثیر مثبت و قابل توجهی بر تقاضا برای سهام صادرات‌محور نداشته است.